هیدروژن پراکسید یا آباکسیژنه (H۲O۲) یک اکسنده متداول است که به عنوان سفید کننده استفاده میشود.آب اکسیژنه برای حذف مواد آلی و معدنی که موجب فاسد شدن آب استخر میشوند بکار میرود. هیدروژن پراکسید سادهترین پراکسید است (پراکسیدها ترکیباتی هستند که دارای یک پیوند یگانه اکسیژن-اکسیژن هستند). آب اکسیژنه خالص H۲O۲۲ یک مایع ناروانی است که کمی آبی رنگ میباشد و با زحمت زیاد میتوان آنرا تهیه نمود. آب اکسیژنهای که در داروخانهها به اسم آب اکسیژنه رقیق فروخته میشود محلولی است از آب اکسیژنه در آب که %۳ آن آب اکسیژنه است، مانند آب بیرنگ و بیبوست، مزه تلخی دارد و کمی اسیدی است. این مایع اکسید کنندهای قوی است.
تجزیه این ماده باعث ایجاد رادیکالهای OH میشود که بیش از چند ثانیه در دسترس نمیباشند و در این مدت با خاصیت شدید اکسیدکنندگی خود، مواد آلی و معدنی را اکسید میکند.
خصوصیات آب اکسیژنه
به مرور آب اکسیژنه تجزیه و تبدیل به آب و اکسیژن میگردد. این عمل تجزیه در محیط بازی سریعتر و در محیط اسیدی کندتر از محیط خنثی صورت میگیرد. اگر مدت مدیدی آب اکسیژنه را انبار کنند، ممکن است کاملاً تجزیه و تبدیل به آب گردد. بر اثر گرد بعضی اجسام عمل تخریب آب اکسیژنه تسریع میگردد مانند گرد بیاکسید منگنز و گرد فلزات.
اگر بر روی محلول آب قدری از اجسام پایدار کننده مانند اسید فسفریک، اوره، اسید بنزوئیک و نظیر آنها بیفزایند، عمل تخریب بسیار کند میگردد. آب اکسیژنه اثر میکروب کشی ، بوبری و سفید کنندگی دارد چنانکه اگر یک تکه کالباس قرمز را درون ظرف محتوی آب اکسیژنه قرار دهیم پس از چند روز محتویات ظرف کاملاً بیبو است و بوی گندیده نمیدهد. آب اکسیژنه رنگها را نیز تخریب میکند بهمین دلیل تکه کالباس درون ظرف بعد از مدتی بیرنگ میشود.
موارد استعمال آب اکسیژنه
لکه شراب قرمز، خون، قهوه و غیره را هم میتوان بوسیله آب اکسیژنه پاک نمود. محلول غلیظ H۲O۲ به عنوان یک اکسیدان برای سوخت موشکها نیز مورد استفاده قرار میگیرد. برخی از خمیر دندانها و سایر اجسامی که برای پاک کردن دندانها بکار میرود در موقع استعمال تولید آب اکسیژنه میکنند و اکسیژن این آب اکسیژنه دندان را سفید مینماید.
آب اکسیژنه در بیرنگ کردن شاخ، پشم گوسفند، پنبه، کتان، کنف، کاه، چوب، کاغذ، روغن، چربی، واکس، صابون، ابریشم، عاج، پر و غیره بکار میرود. رنگ بعضی لکههای صورت را هم آب اکسیژنه تخریب میکند. اگر موی سیاه را پس از شستن با کربنات سدیم (تا چربی آن برطرف شود) در محلول آب اکسیژنه بگذارند به رنگ روشن در میآید. اگر موی سیاهسر را با مخلوطی از ۱۰۰ گرم آب اکسیژنه ۳۰٪ و چهار قطره محلول ۲۵۵٪ آمونیاک تر نمایند و پس از ۱۰ تا ۲۰ دقیقه با آب خالص و سپس با محلول اسید استیکدار بشویند، بور مایل به قرمز میشود. وجود آمونیاک از این جهت لازم است که آب اکسیژنه در حضور قلیاییها سریعتر اکسیژن میدهد و در نتیجه موها تندتر بور میشوند. مصرف مکرر آب اکسیژنه برای مو مضر است زیرا که مو را شکننده مینماید. در جنگ جهانی دوم آب اکسیژنه ۸۵۵٪برای اکسیداسیون سریع الکل در زیر دریاییها و موشکها مصرف میکردند.
هیدروژن پراکسید در سلول های جانوری و گیاهی نیز تولید می شود، در اندامکی به نام پراکسی زوم، چون پراکسید هیدروژن تولید شده ماده ای سمی است توسط آنزیم کاتالاز به سرعت بسیار بالا به آب H2O و اکسیژن O22 تجزیه می شود تاهم سمیتش از بین برود و هم به لیپید های تولید شده توسط اندامک شبکه آندوپلاسمی آسیبی نرساند.
کاربرد در پزشکی
آب اکسیژنه در گذشته به دلیل خاصیت ضدعفونی کننده آن در پانسمان زخمهای عفونی استفاده میشد ولی امروزه به دلیل آسیبی که به بافتهای مجاور وارد میکند دیگر در پانسمان استفاده نمیشود و فقط گاه برای ضدعفونی لوازم یا سطوح استفاده میشود. از آنجایی که آب اکسیژنه بوبر است گاه در درمان زخمهای بدبو مورد استعمال قرار میگیرد. در قرصهای اریتزون ۳۶٪ آب اکسیژنه به ۶۴٪ اوره متصل است و چون این قرصها را در دهان بگذارند، اکسیژن میدهد. پس هم میکروبهای دهان را میکشد و هم دندانها را سفید مینماید. آب اکسیژن رقیق را برای قرقره کردن هم بکار میبرند.,و در ساختن داروهای سرما خوردگی سینا بل تاثیر دارد
کاربرد در بهداشت استخرها
آب اکسیژنه برای حذف مواد آلی و معدنی که موجب فاسد شدن آب استخر میشوند بکار میرود. تزریق این عنصر قبل از دستگاه UV باعث ایجاد رادیکالهای OH میشود که بیش از چند ثانیه در دسترس نمیباشند و در این مدت با خاصیت شدید اکسید کنندگی خود، مواد باقیمانده آلی و معدنی را تجزیه میکند. بدین ترتیب نیاز به تعویض آب استخرها کاهش مییابد.
در صورتی که از آب اکسیژنه در آب استخرها استفاده شود دارای مزایا به شرح زیر است: ۱. آب اکسیژنه موجود در آب با دوز صحیح، برای شناگر غیرقابل تشخیص است. ۲. با آب بخوبی مخلوط میشود، غیر فرار است و تا زمان اکسید کردن مواد آلی در آب باقی میماند. ۳. خالص است و ایجاد املاح نمیکند. ۴. خورنده نیست و در نتیجه به تجهیزات و تاسیسات آسیب نمیرساند. ۵. ایجاد کف نمیکند، بیبو و بی طعم است. ۶. غیر سمی است ۷. ایجاد رسوب نکرده و در نتیجه آب کاملاً شفاف میماند.
شناسایی آب اکسیژنه
در یک لوله آزمایشی که قبلاً چند سانتیمتر مکعب محلول بیکرمات پتاسیم و قدری اسید سولفوریک رقیق ریختهایم آب اکسیژنه میافزاییم در نتیجه رنگ آبی تند که بعداً تبدیل به سبز میشود، ظاهر میگردد. بهمین طریق میتوان وجود آب اکسیژنه را در اریتزون ثابت نمود.
تهیه آب اکسیژنه در صنعت با روش خود اکسایش
در این فرایند یکی از مشتقات آتراکینون بر اثر واکنش با هیدروژن در مجاورت کاتالیزور پالادیوم به آنتراهیدروکینون تبدیل میشود. با عبور هوا از ماده اخیر، محلول پراکسید هیدروژن ۲۰ درصد وزنی بدست میآید.
هیدروژن پراکسید | |||
---|---|---|---|
شناساگرها | |||
شماره ثبت سیایاس | ۷۷۲۲-۸۴-۱ | ||
پابکم | ۷۸۴ | ||
کماسپایدر | ۷۶۳ | ||
UNII | BBX060AN9V | ||
شمارهٔ ئیسی | ۲۳۱-۷۶۵-۰ | ||
شمارهٔ یواِن | ۲۰۱۵ (>60% soln.) ۲۰۱۴ (۲۰–۶۰% soln.) ۲۹۸۴ (۸–۲۰% soln.) | ||
KEGG | D00008 | ||
ChEBI | CHEBI:16240 | ||
ChEMBL | CHEMBL۷۱۵۹۵ | ||
IUPHAR ligand | ۲۴۴۸ | ||
شمارهٔ آرتیئیسیاس | MX0900000 (>90% soln.) MX0887000 (>30% soln.) | ||
کد اِیتیسی | A01 ,D08AX01 (WHO) S02AA06 (WHO) | ||
جیمول-تصاویر سه بعدی | Image 1 | ||
خصوصیات | |||
فرمول مولکولی | ۲(HO) | ||
جرم مولی | ۳۴٫۰۱۴۷ g/mol | ||
شکل ظاهری | Very light blue color; colorless in solution | ||
بوی | slightly sharp | ||
چگالی | ۱٫۱۱۰ g/cm3 (20 °C 30-percent) ۱٫۴۵۰ g/cm3 (20 °C pure) | ||
دمای ذوب | −۰٫۴۳ درجه سلسیوس (۳۱٫۲۳ درجه فارنهایت; ۲۷۲٫۷۲ کلوین) | ||
دمای جوش | ۱۵۰٫۲ °C, 423 K, 302 °F | ||
انحلالپذیری در آب | امتزاج | ||
انحلالپذیری | soluble in اتر، الکل insoluble in petroleum ether | ||
اسیدی (pKa) | ۱۱٫۷۵ | ||
ضریب شکست (nD) | ۱٫۴۰۶۱ | ||
گرانروی | ۱٫۲۴۵ cP (20 °C) | ||
لحظهٔ دوقطبی | ۲٫۲۶ D | ||
ترموشیمی | |||
۱٫۲۶۷ J/g K (gas) ۲٫۶۱۹ J/g K (liquid) | |||
آنتالپی استاندارد تشکیل ΔfH | -۴٫۰۰۷ kJ/g | ||
خطرات | |||
MSDS | ICSC 0164 (>60% soln.) | ||
شاخص ئییو | ۰۰۸-۰۰۳-۰۰-۹ | ||
طبقهبندی ئییو | Oxidant (O) Corrosive (C) Harmful (Xn) | ||
کدهای ایمنی | R۵, R۸, R20/22, R۳۵ | ||
شمارههای نگهداری | (S1/2), S۱۷, S26, S۲۸, S36/37/39, S45 | ||
لوزی آتش | |||
نقطه اشتعال | Non-flammable | ||
LD50 | ۱۵۱۸ mg/kg | ||
منابع
- رقیه قدیم خانی و دکتر لطفعلی سقط فروش، آزمایشگاه شیمی معدنی ۱، انتشارات پیام نور
- وبسایت هیدروژن پراکسید ایران
- ویکیپدیای انگلیسی